O kwiecie przekazywanym pomiędzy ludzkimi sercami – tak, wybitny aktor Kanze Hisao (1925-1978), zatytułował swoją książkę poświęconą teatrowi nō. Artysta, nazywany „współczesnym Zeamim” pisał w niej o wielu sprawach, w tym o sugestywności gry aktorskiej, którą za historycznym Zeamim (1363? – 1443?) zwykło się określać metaforą „kwiatu”, w języku japońskim hana. Tytuł książki odnosi się także do kulturowego i społecznego funkcjonowania widowiska nō. Jest to bowiem teatr wspólnoty, jak przed wiekami, tak i dzisiaj związki pomiędzy artystami oraz widzami są bardzo ścisłe. Artyści, określani mianem nōgakushi - mistrzów sztuki nō, są pośród nich aktorzy shite i waki oraz muzycy, hayashikata, oprócz działań scenicznych poświęcają się pracy ze swoimi uczniami, przyszłymi profesjonalistami jak i amatorami sztuki dramatycznej. Dobry aktor bądź muzyk musi więc być także dobrym pedagogiem, zdolnym do przekazania „kwiatu”, o którym pisał Kanze Hisao. Na wspólnotowy charakter widowiska wskazuje także jego nazwa, wyraz nō oznacza bowiem umiejętność lub talent, umiejętność, którą dzielą się różni ludzie. W minionych stuleciach, sztuki tej, określanej na początku nazwą sarugaku no nō, a później po prostu nō, uczyli się arystokraci, wielkorządcy Japonii, ale i członkowie stanów podległych. Byli wśród nich Oda Nobunaga (1534-1582), Toyotomi Hideyoshi (1536-1598) oraz siogunowie z rodu Tokugawa (rządzili pomiędzy latami 1603-1868), na których dworze nō osiągnęło status shikigaku – oficjalnej sztuki ceremonialnej. Współcześnie aktywnymi wielbicielami nō, występującymi na scenie, było i jest wielu intelektualistów, w tym Amerykanin Ernest Francisco Fenollosa (1853-1908), profesor Cesarskiego Uniwersytetu Tokijskiego oraz wybitna pisarka Shirasu Masako (1910-1998). Aktywne zaangażowanie, w działania sceniczne, tych których zwykliśmy nazywać widzami, jest możliwe dzięki niezwykłej różnorodności form scenicznych teatru nō. Mamy więc pośród nich spektakl prezentujący kompletny dramat, nazywany po prostu nō, w którym biorą udział wykonawcy wszystkich specjalności, używając przy tym bogatych kostiumów, masek oraz rekwizytów, grane są jednak także połowy dramatów tzw. han nō. Maibayashi (jap. „taniec z muzyką”) to, z kolei przedstawienie, podczas którego artyści prezentują wybrany fragment sztuki, bez użycia kostiumów i masek, skupiając się na wirtuozerii tańca i śpiewu. Również aktorzy-amatorzy wykonują tego rodzaju przedstawienia. Szczególną popularnością cieszy się krótka forma shimai, czyli taniec prezentowany przez głównego aktora shite do akompaniamentu pieśni chóru, śpiewanej a capella, będący wyjątkiem z danej sztuki. Istnieje także szereg form, takich jak rengin, łączących tylko śpiew z muzyką graną na instrumentach oraz stricte instrumentalne recitale nazywane ibayashi. O sile i wigorze, teatru nō, sięgającego swymi korzeniami XIV wieku, decyduje, w dużym stopniu, właśnie wspólnota aktorów, muzyków oraz widzów, możliwa do spełnienia dzięki wielkiej różnorodności form scenicznych.

WSPÓŁPRACA
Jadwiga Rodowicz-Czechowska, Yoko Fujii Karpoluk, Jakub Karpoluk