Z kolekcji Kunstkabinett Strehler

Maria Sibylla Merian zmarła 13 stycznia 1717 roku w Amsterdamie. W rejestrze zgonów określono ją jako niewiastę niemajętną. Zapomniana na niemal dwieście lat, została ponownie odkryta w XX wieku, w XXI jest jedną z najbardziej znanych artystek na świecie, postacią niezwykłą, niezależną, występującą przeciwko ówczesnym wyobrażeniom o rolach społecznych kobiet, wybitną entomolożką, podróżniczką, wydawczynią, znakomitą organizatorką biznesowych przedsięwzięć. Merian była aktywna na wielu polach, jednakże do historii przeszła przede wszystkim jako entomolożka, która pierwsza sformułowała, zilustrowała i udokumentowała wygląd żywych owadów i ich czteroetapowy cykl rozwojowy: od jaja, przez larwę, poczwarkę, aż po imago, a także metody ich odżywiania oraz funkcjonowanie w środowisku, a ponadto jako autorka sugestywnych, magicznych ilustracji botaniczno-entomologicznych.

W XXI wieku sztuka, badania i życie Marii Sibylli Merian fascynują nie tylko entomologów, botaników i historyków sztuki, lecz także – a może przede wszystkim – zwykłych ludzi, którym natura, flora i fauna, jest nieobojętna. Wielkie wystawy jej twórczości organizowane w Europie i w Stanach Zjednoczonych, towarzyszące im katalogi oraz sesje i seminaria naukowe odkrywają kolejne aspekty pozornie dobrze znanej, tej tak przyjaznej sztuki.

Muzeum Manggha w Krakowie przedstawia po raz pierwszy w Polsce wystawę Marii Sibylli Merian, prezentując jej twórczość w kontekście współczesnej sztuki botanicznej, europejskiej i japońskiej, a jednocześnie w kontekście dzieł dawnych mistrzów ilustracji botanicznej i twórców „obrazów kwiatów i ptaków” (jap. kachō-ga), w przestrzeni wystawy Botaniczne poszukiwania. Sztuka botaniczna w XXI wieku.

Ekspozycja wpisuje się także w realizowany od lat program Muzeum przybliżający, niekiedy wręcz odkrywający oryginalne aspekty sztuki artystek, takich jak między innymi Olga Boznańska, Anna Bilińska, Aliska Lahusen, Gabriela Morawetz, Kyoko Kumai, Chiharu Shiota czy Tomoko Ishida.

Przedstawiamy 69 dzieł – miedziorytów w większości przez artystkę ręcznie kolorowanych, w tym contre-épreuve (odbitki lustrzane), niezwykle rzadkie, a także kilka rycin czarno-białych – z jej najważniejszych atlasów botaniczno-entomologicznych Neues Blumenbuch (Nowa księga kwiatów), Raupenbuch (Cudowne przeobrażenia gąsienic) oraz Przemiany owadów surinamskich z kolekcji Kunstkabinett Strehler. W tym miejscu pragnę gorąco podziękować Birgit Strehler za niezwykłą życzliwość i wypożyczenie prac na wystawę.

O ile Maria Sibylla Merian występowała swoim zainteresowaniem owadami przeciwko ówczesnym wyobrażeniom o rolach społecznych swojej epoki, które wprawdzie za zajęcie kobiece uznawały botanikę, ale już nie badanie „nieczystego robactwa” i zajmowanie się nim, o tyle była też zdecydowanie kobietą swoich czasów. Prezentacja Natury stanowiła dla niej formę religijnej refleksji, a jej rysunki miały także ukazywać, jak wygląda boski zamysł stworzenia w najmniejszej skali. Święta Teresa od Jezusa pisała: „Słyszałyście zapewne, w jaki cudowny sposób, którego tylko Bóg może być sprawcą, powstaje jedwab; jak poczyna się z maleńkiego jajeczka”. Podobnie jak karmelitańska mistyczka Merian notuje: „Nie szukam zatem chwały własnej, a wyłącznie chwały Boga, Jego jako Stwórcy także najmniejszych i najdrobniejszych robaczków”.

Co prawda wiele jej  spostrzeżeń i prób systematyzacji taksonomicznych jest dziś nieaktualnych, jednak język wizualny, artystyczny przedstawień Merian pozostaje niezmiennie mistrzowski, sugestywny, wręcz magiczny.

Fascynująca twórczość artystki zdaje się w XXI wieku bardziej aktualna niż kiedykolwiek wcześniej. Świat owadów i roślin, który uwieczniła w swoich dziełach, zagrożony jest wyginięciem.