Jeszcze nie będąc kolekcjonerem, interesowałem się bardzo tkaninami. W latach 70. XX wieku kupowałem prace artystów z mojego rodzinnego miasta — Kielc, gdzie działała, znana swego czasu w Polsce, kielecka szkoła tkanin. Dla własnej przyjemności zgromadziłem też nieco dywanów perskich, marokańskich, tkanin z Kazachstanu... Traktowałem te zakupy trochę użytkowo, choć niektóre, jak chociażby muzealnej klasy szesnastowieczna tapiseria brukselska czy mistrzowsko wykonany
kerman, wiszą u mnie na ścianach obok obrazów.
To właśnie moje upodobanie do tkanin sprawiło, że choć jako kolekcjoner koncentrowałem się na sztuce powstałej na Bali, dla nich zrobiłem wyjątek, pozyskując do zbioru wyroby z całej Indonezji. Sprowokował to poniekąd fakt, że Bali była miejscem, dokąd sprowadzano tkaniny z innych wysp, produkowane wedle balijskich upodobań.
(...) na Bali w zasadzie każdy jest artystą, maluje, gra, tańczy lub rzeźbi, a niektórzy są aktywni na różnych polach sztuki. Na przykład I Wayan Balik. Kupiłem kiedyś w galerii w Keliki jego pejzaż. Gdy zacząłem pytać o inne prace tego artysty, usłyszałem, że już nie maluje, że zamiast tego został muzykiem gamelanu, z którym jeździ po świecie! Natomiast I Made Bukel, oprócz tego, że maluje, jest nauczycielem tańca i jednym z najbardziej cenionych tancerzy
gambuh.
I na tym polega wyjątkowość Bali, tej wyspy hinduizmu na indonezyjskim morzu islamu: tutaj niemal każdy jest artystą, twórcą. Wystarczy wspomnieć przypadkowemu taksówkarzowi, że jest się zainteresowanym malarstwem, i już się okazuje, że on też maluje, że właśnie może nas zaprosić do swej pracowni lub do atelier krewnych czy znajomych, rzeźbiarzy i malarzy.
Krzysztof Musiał, 2015
Bali to ostatnia wyspa Indonezji, gdzie wyznawana jest lokalna odmiana hinduizmu – religii, która w pierwszym tysiącleciu naszej ery została przeszczepiona z Indii i do nadejścia islamu w XV–XVI wieku rozkwitała w kilku częściach archipelagu, zwłaszcza na pobliskiej Jawie i Sumatrze. Bliskie od X wieku związki Bali z Jawą Wschodnią zacieśniły się szczególnie w XIV i XV wieku, pod rządami potężnej dynastii Majapahit. W czasach przedkolonialnych na wyspie znajdowało się osiem królestw (Buleleng, Tabanan, Jembrana, Karangasen, Klungkung, Gianyar, Badung i Bangli), których dwory i miejscowe świątynie stanowiły ważne ośrodki mecenatu artystycznego.
Starożytne tradycje i ceremonie hinduizmu zyskały na Bali nową, swoistą interpretację, stapiając się z jeszcze starszymi lokalnymi wierzeniami animistycznymi, w których znaczną rolę odgrywał kult duchów przodków oraz duchów ziemi i morza. Do dziś praktyki religijne przenikają codzienne życie Balijczyków. Niewielkie ofiary, składane codziennie, mają zapewnić opiekę miejscowych duchów, a okazałe obrzędy religijne i uroczystości ku czci bogów i sił rządzących wszechświatem wyznaczają rytm duchowego życia miejscowej społeczności.
Maria Wrońska-Friend
Tkaniny dla bogów i ludzi
z kolekcji sztuki balijskiej Krzysztofa Musiała, 2015
W malarstwie współistnieją na Bali rozmaite formy. Dzieła, które Balijczycy określają jako „klasyczne”, odnoszą się głównie do prac malarzy z wioski Kamasan, czerpiących inspiracje z dawnych eposów indyjskich (np. Ramajany czy Mahabharaty) oraz z teatru cieni wayang, którego formy i sposób narracji wywodzą się ze starożytnej Jawy. Chociaż w wielu balijskich wioskach praktykowano styl wayang, Kamasan stała się najsławniejsza dzięki bliskim związkom z najwyższej rangi królewską rodziną Klungkung.
„Nowoczesna” sztuka pojawiła się na Bali pod koniec lat 20. XX wieku. Artyści w północnej części wyspy eksperymentowali, szukając nowych, śmiałych sposobów przedstawiania otaczającego świata i boskich historii. Impulsem do tej zmiany był dostęp do nowych materiałów, zwłaszcza do europejskiego papieru i farb.
Atrakcyjność nowych stylów połączona z ekonomicznymi bodźcami, jakich dostarczał popyt ze strony turystów, skłoniła setki Balijczyków do zajęcia się sztuką. Niektórzy malarze byli także rzeźbiarzami lub uprawiali inne dziedziny sztuki, takie jak teatr marionetek czy teatr tańca. Jednymi z najważniejszych ośrodków artystycznych stały się wioski Batuan i Sanur, gdzie artyści wypracowali nowy styl czarno-białych obrazów pokazujących mroczną stronę balijskiej duchowości.
Współcześni artyści, obok przedstawiania tradycyjnej wizji wiejskiego życia w łączności z bogami, ukazują dzisiejsze Bali jako miejsce zalane przez turystów. W okresie od lat 50. do 70. XX wieku Ubud stał się ośrodkiem przyciągającym artystów z zewnątrz. Dziś styl tej miejscowości najbardziej kojarzony jest z wizerunkiem Bali. W latach 70. XX wieku w sąsiadującej z Ubud wiosce Penestanan pojawił się nowy kierunek. Określany jako styl „młodych artystów”, ewoluował ku dekoracyjnej abstrakcji, zapowiadając współczesną sztukę następnego pokolenia.
Od lat 20. XX wieku rzeźba szybko reagowała na rosnącą obecność turystów na wyspie. Najbardziej eleganckie wersje tradycyjnych figur zinterpretowanych w duchu nowej estetyki określa się jako „balijskie art déco”. Oprócz bogów i herosów rzeźbiarze tworzący w latach 30. XX wieku przedstawiali także zwykłych Balijczyków zajętych codziennymi czynnościami: jedzeniem, piciem, tańcem i muzyką. Choć późniejsze stylizacje w tym duchu nigdy nie dorównały elegancją pracom z lat 30., młodsi rzeźbiarze kontynuowali wprowadzanie innowacji.
Geringsingi
Najważniejszą grupę balijskich tkanin stanowią bawełniane geringsingi dekorowane techniką podwójnego ikatu, w których przędza zarówno wątku, jak i osnowy jest starannie barwiona we wzory jeszcze przed utkaniem. Nazwa geringsing (gering – choroba, sing – bez) wskazuje na ważną rolę tych tkanin w rytuałach uzdrawiania i egzorcyzmach; Balijczycy uważają je za materiały o największej mocy rytualnej. Pod względem technicznym są to najbardziej złożone tkaniny wytwarzane w Azji.
Geringsingi spotyka się rzadko, ponieważ wytwarzane są tylko w jednej małej wiosce, Tenganan Pegringsingan, we wschodniej części Bali – im właśnie zawdzięcza ona swoją nazwę. Znajomość skomplikowanej techniki barwienia i tkania ograniczona jest do grupy kilkudziesięciu kobiet.
Bebali, poleng
Bebali i poleng to przypuszczalnie najbardziej archaiczny rodzaj tkanin balijskich dekorowanych poprzecznymi pasami oraz w czarno-białą kratę. Zwłaszcza te drugie należą do popularnych tkanin sakralnych często widocznych w balijskim pejzażu. Kraty poleng służą jako strój kamiennych figur strażników świątyń lub monumentalnych przedstawień demonów, tworzonych z okazji festynów religijnych. Te proste, czarno-białe tkaniny oznaczają również przestrzeń sakralną, używane są jako chorągwie świątynne i nakrycia ołtarzy. Są także strojem ceremonialnym, noszonym podczas kremacji i przez uczestników obrzędów, które wymagają wejścia w trans. Czarno-biała paleta tej prostej tkaniny symbolizuje dwoistą naturę wszechświata złożonego z przeciwstawnych elementów, które nawzajem równoważą się i uzupełniają, występując w parach: takich jak mężczyzna i kobieta, dobro i zło, dzień i noc, życie i śmierć etc.