Duchy, demony i upiory w sztuce Japonii i Zachodu

W sztuce i kulturze Japonii yōkai – czyli różnego rodzaju istoty demoniczne: potwory, postaci fantastyczne, chochliki, diabły, upiory i zjawy, zjawiska ponadnaturalne – są wszechobecne, przybierają wiele form i kształtów, przenikając do różnych aspektów życia Japończyków. Zazwyczaj są ściśle związane z lokalnymi społecznościami, z ich legendami i opowieściami o duchach. Zjawiają się w malowidłach i w drzeworytach, a współcześnie także w mangach, anime czy w grach komputerowych. „W Japonii – jak pisze Anna Zalewska – cały czas powstają nowe opowieści o yōkaiach, duchach, odmieńcach, nawiedzonych miejscach, nowe legendy miejskie, filmy, wykorzystujące współczesną scenerię do pokazania, że wieżowce i współczesne mieszkania też mogą być nawiedzane przez istoty nadnaturalne. A jednocześnie stara gwardia demonów dalej przechadza się w swoim nocnym pochodzie”.

Sto nocnych zjaw. Duchy, demony i upiory w sztuce Japonii i Zachodu są pierwszą w Polsce wystawą prezentującą przenikanie zjaw i duchów (zgodnie z ich naturą), a ma ona miejsce w Muzeum Manggha, najwłaściwszym dla niej, usytuowanym nad Wisłą, na wprost Wawelu, Smoczej Jamy – w przestrzeni, gdzie legenda o Smoku Wawelskim i królewnie Wandzie jest ciągle żywa, podobnie jak świat yōkai.

W japońskiej kolekcji Feliksa „Mangghi” Jasieńskiego stanowią niewielką, lecz ważną jej część. To wokół niej zbudowana jest kolejna duża problemowa ekspozycja Sto nocnych zjaw. Duchy, demony i upiory w sztuce Japonii i Zachodu. Wpisuje się ona w serię pokazów unaoczniających styk kultur i estetyk, poruszających aktualne problemy międzykulturowości i transkulturowości, a przede wszystkim ukazuje „niepokojące podobieństwa” pomiędzy tymi właśnie pozornie tylko odrębnymi światami.

I tak w czterech tematycznych przestrzeniach ekspozycji – W Japonii, Świat słowiańskich mitów i wierzeń, We śnie oraz Ja, demon? – po raz pierwszy „sto nocnych zjaw” spotyka się z postaciami z baśni, legend i mitologii słowiańskiej (bogami, rusałkami, wodnikami, wilkołakami), z wizjami z sennych koszmarów, a przede wszystkim z wyobrażeniami współczesnych demonów. W XX i XXI wieku to postaci artystów i intelektualistów ukąszonych przez nazizm, to także nasze wyobrażenia Innego.

Na wystawie pokazujemy ponad 70 drzeworytów japońskich z kolekcji Feliksa Jasieńskiego (wiele z nich nie było dotychczas pokazywanych) oraz ze zbioru Muzeum Manggha (z daru Raymonda Milewskiego), a także dzieła obce i polskie od XVIII do XXI wieku, wykonane w rozmaitych technikach – drzeworyty barwne, obrazy olejne, pastele, kolaże, rzeźby, instalacje przestrzenne, grafiki – między innymi Witolda Pruszkowskiego, Ferdynanda Ruszczyca, Zofii Stryjeńskiej, Stanisława Wyspiańskiego, Francisca Goi, Odilona Redona, Konstantego Laszczki oraz współczesnych polskich artystów: Natalii Buchty Stochel, Doroty Ćwieluch-Brincken, Krzysztofa Gila, Marcina Janusza, Michała Kastorego, Kamila Kuzki, Kai Muchy, Kingi Nowak, Mikołaja Rejsa, Witolda Stelmachniewicza, Wojciecha Ireneusza Sobczyka, Grzegorza Wnęka, Michała Zawady i Jakuba Juliana Ziółkowskiego. Wiele z tych prac powstało specjalnie tę wystawę.

Wystawie towarzyszy publikacja pod redakcją Anny Król, z esejami Pawła Dybały, Renaty Iwickiej, Łukasza Kozaka, Anny Król, Światosława Lenartowicza, Marii Poprzęckiej, Anny Zalewskiej.